Romanian building in Sulaymania (not historic)

 

مێژوو و شارستانییەت

 

 

پێشەکی

Old city of Babel 2

مێژووی عێراق وەک چیرۆکی بەردەوامی هەموو شارستانییەتەکان، لەگەڵ میراتێکی دەوڵەمەندی کەلتووری، و میراتی کاریگەریە جیاجیاکان خەریکە خۆی دەردەخات. عێراق کە لەنێوان ڕووبارەکانی دیجلە و فۆرات و لەناو دڵی مێزۆپۆتامیادا هەڵکەوتووە، و بە شانازیەوە مێژوویەک وەبیر دەهێنێتەوە کە هەزاران ساڵ لەخۆ دەگرێت و جێپەنجەی نەسڕاوەی لەسەر گەشەی شارستانیەتی مرۆڤایەتی هەتا بەمڕۆ بەجێ هێشتووە. بنەچە و سەرچاوەی کۆمەڵەی عێراقی دەتوانرێت لە سۆمەریەکاندا بدۆزرێتەوە کە لە نزیکەی 4000 ساڵ پێش لەدایکبوونی عیسا (BCE) سەریان هەڵداوە. ئەوان پێشەنگی کۆمەڵگە ئاڵۆزەکانی شاریی بوون، نووسینیان بە بەکارهێنای نووسینی بیزماری داهێنا، و بیناگەلێکی بەرجەستەی تەلارسازی وەک زیگۆراتیان بیات نا. دواتر ئەکادیەکان کە یەکەم کەس بوون کە خزمەتگوزاری گەیاندن و ڕێگاوبانیان بۆ پێکبەستنەوەی شارەکان داهێنا، لە کاتێکدا کە بابیلیەکان لە بیرکاری، فەلەکناسیی، و یاسادا پێشەنگبوون، و سریانییەکان بەهۆی هێزە سەربازییە بەهێزەکانیان ناوبانگیان دەرکرد.

Shanasheel al Basra

هەم بابلییەکان و هەم سریانییەکان یارمەتیدەر بوون لە گەشەی تەکنیکی حوکمڕانیدا. چەندین بینای هێمایی لە مێژوو و شارستانیەتی عێراق دا هەن وەک حەترا، شاری مێژوویی ئور، و قەڵای هەولێر. لەوانەیە گرنگترینیان شاری بابل بێت کە بەهۆی باخە هەڵواسراوەکانیەوە یەکێکە لە حەوت شوێنە سەرسامەکانی جیهان. یاساکانی حەمووڕابی پاشای بابیلییەکان وەک شایەتێکی بەرجەستەی سیستەمە یاساییە سەرەتاییەکانە کە مێژووەکەی دەگەڕیتەوە بۆ 1750 ساڵ پێش لەدایکبوونی عیسا مەسیح. ئیسلام لە سەدەی 7ـەمی دوایین زایین بە عێراق دا تێپەڕی و سەردەمێکی نوێی لە داهێنان و دەسکەوت دەست پێ‌کرد. بەغداد بووەی مەکۆی زانست و فێرخوازیی، و زانیاران، پسپۆڕان و فەیلەسووف گەلێکی بەرهەم هێنا کە لەسەر وەرگێڕان و پاراستنی دەقە مێژووییەکانی شارەساتانییەتی یۆنانیەکان، ئێرانیەکان و شارستانیەتەکانی دیکە کاریان دەکرد. کەسایەتیگەلێک وەک ئەلخواڕەزمی، "باوکی جەبر"، و ابن هیثم ، پێشەنگ لە پزیشکی چاو ئالیکارییەکی بنەڕەتیەکان کرد بە زانستی مرۆڤایەتی لەوەی کە ئێستا وەک سەردەمی زێڕینی عێراق ناوی لێ‌دەبرێت.

Cuneiform writing

From Sumer to Baghdad: A Timeline Through Millennia in Iraq's History (3500 BCE - 1920 CE)

ووتارەکان